Tờ khai của Phan Châu Trinh tại Huế

Duy Tân năm thứ Hai
Tháng ba, ngày 9 (9.4.1908)

Tôi tên Phan Châu Trinh hàm trước tác sĩ bổ. Bị nhà cầm quyền Pháp bắt khi đang ở Hà Nội, bị dẫn về giam tại Huế và được các thành viên Phủ Phụ Chánh yêu cầu làm tờ khai tôi xin khai như sau:

Tháng 9 năm ngoái (10.1907) tôi ra Hà Nội để kiếm chỗ dạy học. Thỉnh thoảng tôi viết các bài báo (bằng chữ Hán) để bán cho tòa báo. Không tìm được việc làm như ý, tôi viết đơn gởi Ngài thống xứ Bắc Kì xin phép mở một trường dạy tiếng Pháp và chữ Hán, ký đơn là các quan và các thông dịch viên ở trong thành phố và bản thân tôi, đơn chưa được trả lời, tôi buộc lòng phải nán lại để chờ đợi và bị bắt ngày 30 tháng 2 (2.3.1908) và giải về Huế.

Những điều tôi khai trên là đúng sự thật và có thể được những người làm chứng xác nhận.

Tôi hoàn toàn không biết các vụ lộn xộn xảy ra ở Nghệ An và Hà Tĩnh vào giữa tháng 2 vì lúc đó tôi đang bịnh ở Hà Nội và mãi 15 ngày sau mới lành bệnh. Mọi người trong thành phố này đều biết việc tôi bị bịnh.

Hành trình bằng xe lửa từ Hà Nội đến Nghệ An và Hà Tĩnh mất cả một ngày. Nếu tôi dừng lại ở đâu, ở nhà ai hay nói với ai về việc gì thì không thể có chuyện không ai thấy tôi hay nghe tôi nói.

Được hỏi vì sao trong các cuộc nói chuyện tôi đã chỉ trích và phàn nàn về nhà cầm quyền, tôi đã đáp tôi đã nói về sự nhũng lạm của các quan chức hay về tình cảnh dân chúng là vì tôi mong muốn dân được đối đãi tốt hơn chứ không có ý gì xấu.

Được hỏi vì sao khi rời làng đi tôi không để địa chỉ lại và cũng không xin giấy thông hành tôi đã đáp vì nghèo khổ phải đi tha phương cầu thực nhưng tôi có để địa chỉ lại (khi ở Hà Nội tôi có viết thư cho lý trưởng biết địa chỉ để trả lời). Còn việc đi Bắc Kì không xin giấy thông hành thì do tôi không biết là phải xin phép vì trước đây tôi rời quê đi các nơi khác (khi ở Quảng Nam hay Thừa Thiên) không ai hỏi giấy tờ của tôi cả. Vì lí do sức khỏe, tôi đã phải xin từ bỏ mọi chức trách (tôi đã gửi đơn từ nhiệm đến Bộ Lễ) và không thể buôn bán gì được vì thiếu vốn.

Được hỏi vì sao đi diễn thuyết khắp nơi, tôi đã đáp là vì tôi đọc sách thấy sách nói ở Pháp người ta dạy khoa học, văn học, hành chánh và luật pháp, đủ cả các môn. Vì muốn cho đồng bào mình cũng được thấm nhuần, tôi đã chỉ ra cho những ai muốn yêu cầu chứ tôi không hề làm các cuộc tuyên truyền gì khác cả.

Những điều tôi khai trên đây là hoàn toàn sự thật.
Phan Châu Trinh hàm trước tác, đã thảo ra văn bản này.

Ký tên Phan Châu Trinh